پاکستان، یکی از اثرگذارترین کشورهای منطقه و جهان در افغانستان است؛ از جمله دلایل این تأثیرگذاری می‌توان به مرز مشترک طولانی، قرابت زبانی و فرهنگی (پشتو)، حضور تعداد قابل توجه پناهجویان افغان در پاکستان اشاره کرد.
مدت‌هاست که مقامات، کارشناسان و عموم مردم افغانستان، سیاست‌های اسلام‌آباد در قبال کشورشان را عامل اصلی سلب آزادی و ناامنی در افغانستان میدانند که در رأس مجریان این سیاست‌ها، سازمان اطلاعات ارتش پاکستان (آی.اس.آی) قرار دارد.
سازمان آی.اس.آی یکی از شاخه‌های ارتش پاکستان است و ارتش این کشور با بیش از 600 هزار نیرو ششمین ارتش مقتدر دنیا و سازمان اطلاعات پاکستان نیز در سال 2015 میلادی به عنوان بهترین سازمان اطلاعاتی جهان برگزیده شد بنابراین مواضع و تفکرات رؤسای این دو سازمان در قبال افغانستان تأثیر بسزایی در اوضاع افغانستان خواهد داشت در این مطلب به طور مختصر این مسئله را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
رئیس جدید ستاد ارتش پاکستان
چندی قبل «ژنرال قمر جاوید باجوا» به عنوان شانزدهمین رئیس ارتش پاکستان انتخاب شد.
وی در دوم ژانویه سال 1959 در «گکر مندی» ایالت پنجاب به دنیا آمد و با 57 سال سن به ریاست ارتش رسیده است.
رئیس جدید ستاد ارتش پاکستان پیش از انتصاب به ریاست ارتش این کشور، شهرت چندانی نداشت و بیش از ده سال از خدمتش را در مرز مشترک میان هند و پاکستان گذرانده است، مسئول ستاد آموزش ارتش پاکستان بوده و در عملیات مشترک بین‌المللی در کشور «کنگو» هم حضور داشت.
ژنرال باجوا تحصیلات مقدماتی نظامی خود را در اسلام‌آباد انجام داد و سپس برای ادامه تحصیل به تورنتو کانادا و کالیفرنیا آمریکا رفت.
رئیس جدید سازمان اطلاعات ارتش پاکستان
رئیس جدید سازمان اطلاعات ارتش پاکستان (آی.اس.آی) سپهبد نوید مختار در خانواده‌ای متوسط در منطقه «نانکانا صاحب» ایالت پنجاب پاکستان به دنیا آمد و پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی در شهر خود، وارد دانشکده نظامی شهر کویته شد.
نوید مختار پس از تحصیل در دانشگاه دفاع ملی در اسلام آباد برای ادامه تحصیل روانه دانشکده جنگ در آمریکا شد.
مختار در سال 1983 و در شصت و هشتمین گزینش ارتش پاکستان وارد هنگ زرهی ارتش شد.
وی که فرماندهی اطلاعات ارتش در اسلام‌آباد را در کارنامه دارد، دارای تجربیات فراوان در زمینه مبارزه با تروریسم و صاحب هوش بالا معرفی شده است.
مواضع باجوا و مختار در قبال هند
باتوجه به فعالیت بسیار و تجربیات فراوان قمر جاوید باجوا درباره مسائل کشمیر، به نظر می‌رسد که شاید یکی از دلایل اصلی انتخاب وی همین توانمندیش باشد.
با وجود اینکه رسانه‌های هندی نسبت به انتصاب قمر جاوید باجوا به عنوان رئیس ستاد ارتش پاکستان ابراز نگرانی کرده‌اند، گزارش‌ها حاکی است که وی نسبت به «راحیل شریف» رئیس سابق ستاد ارتش این کشور دشمنی کمتری نسبت به هند دارد.
این در حالی است که باتوجه به پروژه تحقیقاتی نوید مختار با نام «افغانستان - گزینه‌های آینده و پیامدهای آن»، به نظر می‌رسد که وی تفکرات و مواضع تندتری نسبت به باجوا دارد.
رئیس جدید سازمان آی.اس.آی پاکستان در کتاب خود نوشته که گذشته، حال و آینده پاکستان با افغانستان گره خورده است پس پاکستان باید از ظهور جبهه در افغانستان به نیابت از هند جلوگیری کند بنابراین اسلام‌آباد تحرکات و اقدامات دهلی‌نو در افغانستان را از نزدیک دنبال خواهد کرد و برای خنثی کردن این تحرکات ممکن است اقدامات تهاجمی را در دستور کار خود قرار دهد.
به عقیده مختار، نگرانی اصلی هند در افغانستان منافع اقتصادی و امنیتی دهلی‌نو در این کشور است که این منافع به رقابت با پاکستان ارتباط دارد بدین صورت که هند از خطرات احتمالی بازگشت طالبان به رأس حکومت افغانستان که از تروریسم حمایت می‌کند، نگران است.
مواضع رؤسای آی.اس.آی و ستاد ارتش پاکستان نسبت به افغانستان
1. حیاتی بودن ایجاد دولت غیرمتمرکز عملی در سطح محلی، شهرستان‌ها و ولایت‌ها
2. ادغام شاخه طالبان میانه‌رو به عنوان بخشی از ساختار دولت در مناطق انتخاب شده، جایی که این طالبان میانه‌رو نفوذ بیشتری دارند
3. انجام کامل این دو اقدام پیش از خروج نیروهای نظامی آمریکایی از افغانستان
باتوجه به نظریه و راهبرد مختار در پژوهش در قبال افغانستان، به نظر می‌رسد که وی در افغانستان به ویژه در ارتباط با مواضع هند عملگراتر خواهد بود و انتظار می‌رود که افغانستان شاهد رقابت‌های خشن‌تر منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد بود.
از سوی دیگر قمر باجوا که گفته می‌شود تجربیات فراوان وی در مسئله کشمیر یکی از دلایل انتخابش به عنوان رئیس ستاد ارتش پاکستان بوده و باتوجه به معرفی مختار به عنوان رئیس آی.اس.آی توسط باجوا، به نظر می‌رسد که رئیس ستاد ارتش این کشور با سیاست ضد منافع هند در کشورهای دیگر از جمله افغانستان چندان ناراضی هم نیست.
این در حالی است که انتصاب نوید مختار به عنوان رئیس سازمان اطلاعات ارتش پاکستان با واکنش مقامات افغان نیز روبرو شده است.
مذاکرات صلح طالبان با آمریکا
در روزهای اخیر رسانه‌های غربی به خصوص رسانه‌های آمریکایی مطالبی مبنی بر احتمال برگزاری مذاکرات صلح بین طالبان افغان و واشنگتن منتشر کرده‌اند و از سوی دیگر تعداد نیروهای نظامی آمریکا در افغانستان به تدریج در حال افزایش است.
به عنوان نمونه رسانه آمریکایی «هیل» یادداشتی در خصوص نقش آمریکا در مذاکرات صلح افغانستان منتشر کرد و یا رویترز و صدای آمریکا از درخواست طالبان برای مذاکره مستقیم با آمریکا سخن گفتند.
از سوی دیگر، وزارت امور خارجه آمریکا از برنامه جدید ترامپ در افغانستان خبر داده بود.
اگرچه که هنوز قضاوت در خصوص سیاست ترامپ در افغانستان خیلی زود است اما به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور جدید آمریکا عملکرد متفاوتی نسبت به اوباما در افغانستان را در دستور کار خود قرار دهد.
در اینجا ذکر این نکته قابل توجه است که در روزهای اخیر اخباری مبنی ایجاد تنش در روابط چین و آمریکا و تحرکات نظامی پکن در مرزهای افغانستان منتشر شده است. چین نیز در کریدور اقتصادی پکن - اسلام‌آباد 46 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده است.
نکته دیگری که باید مدنظر داشت این است که رسانه‌های چینی در حوزه افغانستان فعال‌تر شده‌اند و به نظر می‌رسد در حال مقدمه‌چینی برای حضور پررنگ‌تر پکن در مسائل افغانستان هستند، آیا رسانه‌های آمریکایی نیز در حال فراهم کردن زمینه برای مذاکره با طالبان در کنار اعمال فشار نظامی و سیاسی بر این گروه و پاکستان هستند؟
باتوجه به انتقادات گذشته ترامپ از پاکستان و شعارهای وی مبنی بر رسیدگی به اوضاع داخلی پاکستان و تکیه زدن جمهوری‌خواهان بر مسندهای سنای آمریکا و چراغ سبز واشنگتن به اسلام‌آباد برای مبارزه واقعی با تروریسم، حال این پرسشها مطرح می‌شوند: آیا تقابلی میان آمریکا و پاکستان در افغانستان اتفاق خواهد افتاد و یا آیا اسلام‌آباد به تهدیدی برای نیروهای خارجی به ویژه نیروهای آمریکایی برای گرفتن امتیاز از این کشور تبدیل خواهد شد؟ و آیا پاکستان مخالفان در افغانستان را بیشتر تقویت خواهد کرد و سیاست پاکستان در افغانستان به مسئله کشمیر بیشتر گره می‌خورد؟
اگرچه پاسخ دادن به این پرسشها هنوز زود است اما تحلیل‌ها نشان می‌دهند که احتمال افزایش فعالیت طالبان در افغانستان و تهدید نیروهای آمریکایی و ناتو در این کشور از سوی این گروه قابل انتظار است همچنین دولت ترامپ با افزایش نیروها در افغانستان و اعمال فشار بر پاکستان، راه‌حل مذاکره با طالبان به صورت محدود را مدنظر قرار خواهد داد.
باید منتظر ماند و دید ترامپ چه سیاستی در منطقه به ویژه مسئله کشمیر و تنش‌های هند و پاکستان و مسئله مذاکرات صلح و خروج نیروهای خارجی از افغانستان اتخاذ خواهد کرد.
